Monitoring in de provincies

Wildcamerabeelden van jongen van de roedel uit de regio Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Fryslân, bron: Wolvenmeldpunt

In Nederland kennen we zowel gevestigde als zwervende wolven. Op deze pagina geven we eerst een overzicht van de activiteit van gevestigde wolven (dit zijn de wolven die al langer dan zes maanden in één gebied verblijven) en daarna van zwervende wolven die ons land aandoen.

Monitoring gevestigde wolven

Lees welke wolven waar in Nederland gevestigd zijn en wat de afgelopen periode hun activiteiten zijn geweest.

Drenthe/Fryslân

De afgelopen periode is de aanwezigheid van de roedel van de regio Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Fryslân opnieuw in het gebied aangetoond. De jongen van het paar werden afgelopen periode meerdere keren via wildcamerabeelden waargenomen. Het DNA van het ouderpaar, GW2397m en GW2090f, is bij 30 schadegevallen aangetroffen. Bij vijf van de 30 gevallen is vastgesteld dat het paar samen gegeten heeft. Naast bij schapen, is het DNA van dit wolvenpaar ook twee keer aangetoond bij een rund (een kalf en een pink) en twee keer bij een pony (een shetlander en een veulen). De toename in aanvallen op vee kan verklaard worden uit het feit dat de roedel, door hun opgroeiende jongen, een grotere voedselbehoefte heeft. De jongen zijn nu net zo groot als hun ouders, maar jagen nog niet echt mee. Bij drie aanvallen op vee in augustus, is het ouderpaar vastgesteld in aangrenzend gebied in Overijssel, net over de provinciegrens met Drenthe, bij Kallenkote.

Veluwe

Noord-Veluwe

De ouders in de roedel Noord-Veluwe, GW998f en GW893m, zijn bij vier aanvallen op schapen betrokken geweest. Daarbij is DNA van één of meer leden van de roedel Noord-Veluwe aangetroffen. Dit duidt erop dat ook zij samen eten. Ook werden er enkele uitwerpselen van deze roedel in het territorium gevonden. Sinds de vestiging van de roedel op de Noord-Veluwe (in 2019) is het niet eerder voorgekomen dat de roedel met deze frequentie is aangetoond bij aanvallen op landbouw(huis)dieren. Ook voor de roedel op de Noord-Veluwe geldt dat dit het gevolg kan zijn van de grotere voedselbehoefte door opgroeiende jongen.

De afgelopen periode werden twee mannelijke nakomelingen van de roedel op de Noord-Veluwe via DNA vastgesteld. Het gaat hierbij om het individu GW2667m en GW2905m. De aanwezigheid van GW2667m is vastgesteld binnen het territorium van de Noord-Veluwe roedel. Deze nakomeling is dit voorjaar (maart 2022) voor het eerst vastgesteld; dat was ook op de Veluwe. Daarnaast is wolf GW2905m bij een aanval op een schaap ten noorden van de Noord-Veluwe (vlakbij het Veluwemeer) vastgesteld. Deze nakomeling is in mei 2022 voor het eerst vastgesteld.

Wildcamerabeelden van vijf wolven op de Noord-Veluwe, bron: Wolvenmeldpunt

Midden-Veluwe

De roedel op de Midden-Veluwe is nog steeds in het gebied ten westen van de N304 aanwezig. Het ouderpaar (waaronder de wolvin GW960f) en de vier welpen zijn begin november voor het eerst sinds juli 2022 weer op de wildcamera vastgelegd. Het is nog onduidelijk wie de vader is van de welpen.

Naast de roedel is ook de mannelijke wolf van de Noord-Veluwe (GW893m) in het gebied ten westen van de N304 actief geweest. Deze wolf is twee keer op de Midden-Veluwe via DNA uit uitwerpselen aangetoond.

De wolven GW1889m en GW2363f zijn op basis van DNA uit uitwerpselen aangetroffen binnen een ander deel van de Midden-Veluwe, namelijk ten zuidoosten van de N304 en ten westen van de A50. Deze wolven zijn in deze regio ook regelmatig samen op de wildcamera gezien. De komende tijd moet uitwijzen wat en hoe groot het territorium is van deze wolven.

Wildcamerabeelden van een drinkende wolf op de Noord-Veluwe, bron: Wolvenmeldpunt

Zuidwest-Veluwe

Op basis van de monitoring die in dit gebied plaatsvindt, lijkt er op dit moment geen wolf gevestigd te zijn op de Zuidwest-Veluwe. De afgelopen periode is er in dit gebied geen wolf op de wildcamera gezien en is er ook geen DNA uit uitwerpselen gevonden.

Zuidoost–Veluwe

Op basis van de monitoring die in dit gebied plaatsvindt, lijkt er op dit moment geen wolf gevestigd te zijn tussen de A50 en de N786 (ten zuiden van het bestuurlijk aangewezen leefgebied van de Midden-Veluwe). Er zijn hier het afgelopen kwartaal geen wolvenwaarnemingen gedaan.

Park de Hoge Veluwe

Er zijn vier welpen aangetoond via de livestream van Park De Hoge Veluwe. De jongen zijn nu net zo groot als hun ouders. Daarnaast is er via beelden van verschillende bezoekers een welp aangetoond die niet-schuw gedrag vertoonde in dit gebied. Het park heeft aangegeven dat er naast het ouderpaar vijf welpen aanwezig zijn.

Noord-Brabant & Limburg

De gevestigde wolf GW1625m is afgelopen periode acht keer via DNA vastgesteld in zijn territorium De Groote Heide. Zeven keer bij schadegevallen met schapen en één keer bij een gedood ree.

Grenzen van wolventerritoria

Gevestigde wolven zijn zeer territoriaal en kennen dan ook sterke grensbewaking van hun territorium. De grenzen van deze territoria liggen in principe vast. Wel kan daar jaarlijks een verschuiving in plaatsvinden doordat roedels onderling in de winterperiode weer opnieuw gaan bepalen waar de grens van elk territorium komt te liggen. Grote roedels zijn daarbij dominanter dan kleinere roedels. Kortom: de grenzen hangen dus onder andere af van de dominantie van elke roedel. Heeft een roedel succesvol jongen groot gebracht dan is het in de winter dominanter dan een paar of roedel wat geen jongen heeft grootgebracht. Dit verklaart de dynamiek die ook op de Veluwe wordt waargenomen, waardoor het niet altijd even goed mogelijk is om gedurende het jaar te weten welk roedel waar actief is. Monitoring is daarom van belang om inzichtelijk te houden om hoeveel territoria het gaat en waar ze liggen. Wolven markeren hun territorium onder meer met uitwerpselen, foto: Marielle van Uitert

Monitoring zwervende wolven

De afgelopen periode zijn er negen wolven individuen in Nederland vastgesteld die zich nog niet (voor tenminste zes maanden) in één bepaald leefgebied gevestigd hebben. Het gaat om drie, voor Nederland nieuwe, individuen. Daarnaast zijn er zes individuen die afgelopen jaar al eerder in Nederland zijn aangetoond. De zwervende wolven zijn weergegeven in Tabel 1 Gevestigde en zwervende wolven. De individuen zijn hieronder beschreven.

Noord- en Oost-Nederland

In Drenthe zijn afgelopen kwartaal, naast de gevestigde roedel, drie andere wolven aangetoond. Wolf GW2488m is verspreid over de maanden augustus, september en oktober vijftien keer vastgesteld op basis van aangevallen vee, waaronder ook vijf keer bij runderen (waarvan twee keer een pink). Zijn DNA is aangetoond in de regio tussen Assen, Emmen en Hoogeveen. Daarnaast werd uit één uitwerpsel DNA van deze wolf gevonden. De meeste waarnemingen zijn vanuit Drenthe, maar de laatste twee locaties (van 14 en 15 oktober) zijn afkomstig uit Overijssel. Deze wolf is een nakomeling van de Rehburg roedel in Duitsland (Nedersaksen, ouderpaar GW1815f x GW1480m). GW2488m is van Rehburg via Husum (Nedersaksen) naar Drenthe gekomen, en begin juli voor het eerst in Nederland vastgesteld. Na zijn verblijf in Drenthe is GW2488m doorgetrokken naar België waar zijn DNA begin november is aangetroffen bij aanvallen op runderen ten zuiden van Malmédy (Wallonië) en vervolgens ten noordoosten van Messancy richting de grens met Luxemburg. Messancy ligt in een rechte lijn ruim 360 km van de regio in Drenthe waar deze wolf in Nederland is waargenomen. Wolf GW2864m is zeven maal vastgesteld in Midden-Drenthe op basis van aangevallen vee, waaronder vier runderen (waarvan één keer een kalf en twee keer een pink). In één geval (op 8 september 2022) werd bij hetzelfde schadegeval behalve het DNA van deze wolf, ook het DNA van een nog niet eerder in Nederland waargenomen wolvin vastgesteld. Het gaat om wolvin GW3011f. Wolf GW2864m is eind juni voor het eerst in Nederland aangetoond. Op 7 november is het DNA van wolf GW2864m aangetroffen in Duitsland nabij Wettmar, Nedersaksen. Dit betekent dat het dier Nederland inmiddels weer heeft verlaten. Wolvin GW3011f is deze periode voor het eerst vastgesteld in Nederland; vier keer bij aangevallen vee, waaronder één keer een rund (een pink), en drie keer via uitwerpselen in de regio Midden-Drenthe. Deze wolvin is afkomstig uit de Nordhornroedel, net over de grens in Duitsland. In één geval is het DNA van deze wolvin samen met dat van mannelijke wolf GW2864m vastgesteld. Daarna is het DNA van wolvin GW3011f alleen vastgesteld. Sinds juli, zijn in deze regio ook twee wolven samen op wildcamera gezien. Het is onbekend welke individuen het betreft.

In het voorjaar van 2022 was in de regio van Midden-Drenthe wolvin GW2670f aanwezig (zie de 2e Tussenrapportage van dit jaar). Na begin juni is deze wolvin niet meer vastgesteld in Nederland en buurlanden. In Overijssel zijn de afgelopen periode vier wolven actief geweest. Twee daarvan betreffen wolven van de roedel die gevestigd is in de regio Zuidoost-Friesland en Zuidwest-Drenthe (GW2090f en GW2397m). Daarnaast is ook GW2488m net over de grens bij provincie Drenthe aangetoond (zie beschrijving hierboven). Wolvin GW2902f is afgelopen periode acht keer vastgesteld bij aanvallen op schapen in de regio van Noordoost-Overijssel. Deze wolf is begin juli voor het eerst vastgesteld in Nederland. Alle waarnemingen van deze wolf zijn gedaan in deze regio. De wolvin is afkomstig van de Scheeßelroedel in Duitsland (Nedersaksen). Wolf GW2541m is afgelopen periode vijf keer vastgesteld bij aanvallen op schapen. Het DNA van deze wolf werd sinds april 2022 steeds gevonden in de omgeving van de Noordoostpolder. Begin augustus is het DNA van deze wolf wederom in deze omgeving aangetroffen. Begin september is zijn DNA echter aangetroffen bij Banholt in Zuid-Limburg. Dit is hemelsbreed circa 200 kilometer ten zuiden van de Noordoostpolder. Aan de hand van contacten met de Waalse overheidsinstantie (SPW Agriculture, Ressources Naturelles et Environnement) blijkt dat de wolf inderdaad op doortocht is. Zijn DNA is op 14 september aangetroffen in de regio van Huombois (Zuid-Wallonië).

Wolf op de Veluwe bij een prooidier (zwijn), beelden: Max Verheij.

Midden-Nederland

Bij aangevallen schapen in de omgeving van Renkum, Ede en Epe, is begin oktober het DNA van wolvin GW3012f aangetroffen. Deze wolvin is nog niet eerder via DNA in Nederland of in het buitenland vastgesteld. De wolvin is een nakomeling van de Göhrderoedel in Nedersaksen (Duitsland).

Op het noordwestelijk deel van de Veluwe zijn twee wolven op wildcamera gezien, die daar sinds half oktober aanwezig zijn. Daarnaast is aan de westzijde en buiten de Veluwe DNA van één wolf vastgesteld, het gaat om de wolvin GW2668f. GW2668f is in deze regio voor het eerst in maart 2022 aangetoond. De herkomstroedel van deze wolf is onbekend.

In het noordelijkste deel van de Noord-Veluwe is het DNA van wolf GW2664m vastgesteld. De aanwezigheid van wolf GW2664m is begin 2022 voor het eerst in Nederland aangetoond. Toen heeft deze wolf in maart 2022 zowel Overijssel, Drenthe als Friesland aangedaan. In september is zijn DNA voor het eerst in de provincie Gelderland aangetoond. De wolf is afkomstig van de Barnstorfroedel in Duitsland (Nedersaksen).

In Heerde in de provincie Gelderland is woensdag 21 september een dode wolf gevonden. Uit sectie blijkt dat het om een jonge, mannelijke wolf van ongeveer 35 kilogram gaat. Het betreft een nieuw mannelijk individu GW2932m, waarvan de herkomstroedel onbekend is. Er is een politieonderzoek gestart naar de doodsoorzaak van dit dier. Deze zaak loopt nog.

Zuid-Nederland

In augustus is een wolf gezien bij Swolgen en in de omgeving van Sittard (provincie Limburg). Dit zou wolf GW2541m kunnen zijn die op doortocht was van de Noordoostpolder (Flevoland) naar Wallonië maar dit is niet met zekerheid te bevestigen.

Aanvallen op runderen en paarden

Opmerkelijk is dat in de afgelopen periode vaker dan voorheen runderen of paarden zijn aangevallen door wolven. In Duitsland is al langer ervaring met grootvee (runderen en paarden) en predatoren. Uit het overzicht van 2021 (bron: dbb-wolf) blijkt dat in Duitsland in dat jaar 975 aanvallen op vee zijn geregistreerd, waarbij in totaal 3.374 dieren zijn verwond, gedood of vermist. Daarbij moet worden opgemerkt dat waarschijnlijk niet alle gevallen zijn geregistreerd of gemeld en de mate waarin landbouwhuisdieren worden gehouden sterk kan verschillen tussen deelstaten en dus ook Nederland. Van de aangevallen dieren ging het in 2.772 gevallen (85%) om schapen en daarnaast 251 runderen (7%) en 18 paarden (0,5%). Van de 975 aanvallen had 72% betrekking op schapen en 21% op runderen. Niet alle aanvallen waren dodelijk. Van de 251 runderen bleek het merendeel (>84%) jonger dan 1 jaar oud te zijn. Van de 18 aangevallen paarden kon in 11 gevallen genetisch een wolf als dader worden vastgesteld. Daarbij ging het in de meeste gevallen om kleine rassen (pony’s) en daarnaast om twee veulens. In de andere gevallen van aanvallen bij paarden kon wolf niet worden vastgesteld maar ook niet als dader worden uitgesloten.

Laag risico op blessures

Wolven moeten het qua prooien hebben van soorten die een laag risico op blessures geven bij de jacht aangezien ze niet over echte wapens beschikken, zoals bijvoorbeeld de klauwen van katachtigen. Vandaar dat ze op geur en zicht prooien observeren op tekenen van zwakte/ziekte, en onervarenheid. Vervolgens testen ze een prooi altijd op weerbaarheid door het op te jagen zodat het moet rennen. Als hoefdieren niet voldoende weerbaar blijken wordt de aanval ingezet. Dit kan tot de dood van de prooi leiden, maar in veel gevallen wordt een aanval alsnog afgebroken omdat wolven het risico op een blessure te groot achten. Dit verklaart dat vooral hoefdieren worden aangevallen die zonder risico te pakken zijn (schapen) en daarnaast van de andere landbouwhuisdieren vooral de individuen die afwijken. Dat kunnen kleine rassen zijn als pony’s, jonge dieren die alleen of in een leeftijdsgroep worden gehouden (kalveren of veulens), een ziek dier wat apart is gezet, of dieren die door gedrag opvallen, bijvoorbeeld een dier wat in paniek raakt en/of niet zijn natuurlijke vluchtgedrag kan uitoefenen. Nu de wolf weer terug is in Nederland zullen we als maatschappij weer gaan ontdekken hoe we onze landbouwhuisdieren veilig kunnen houden. ‘s Nachts ophokken, rasters en eventueel kuddebeschermingshonden zijn daarbij belangrijke opties, maar ook natuurlijke kuddesamenstelling van grootvee vergroot de weerbaarheid van koeien en paarden tegen wolven.

Paarden verjagen een wolf uit de wei in Limburg, bron: Wolvenmeldpunt.