Monitoring in de provincies

Wolvenuitwerpsel op de Utrechtse Heuvelrug via het Wolvenmeldpunt

In Nederland leven zowel gevestigde als zwervende wolven. Hieronder volgt een overzicht van de activiteit van gevestigde wolven. Dit zijn de wolven die al langer dan zes maanden in één gebied verblijven en/of een paar hebben gevormd. Daarna worden enkele bijzonderheden genoemd van de zwervende wolven die in ons land zijn vastgesteld.

Monitoring gevestigde wolven

Hieronder wordt gesproken over roedels en wolvenparen. Een wolvenpaar bestaat uit een wolvin en een wolf waarvan bevestigd is dat ze samen optrekken. We spreken van een roedel als dit paar (dit jaar of in eerdere jaren) welpen heeft gekregen. Wolven die in 2023 zijn geboren heten jaarlingen, wolven die in 2024 zijn geboren heten welpen.

Drenthe en Fryslân

Drents-Friese regio

De afgelopen periode zijn zowel het ouderpaar (wolf GW2397m en wolvin GW2090f) als zeven nakomelingen van de roedel in de Drents-Friese regio aangetoond met DNA. Deze nakomelingen zijn vermoedelijk alle zeven jaarlingen die in 2023 geboren zijn. Op wildcamerabeelden zijn naast het ouderpaar en een jaarling ook zeven welpen gezien.

Het DNA van het ouderpaar en de nakomelingen is bij meerdere aanvallen op vee genetisch vastgesteld. Uit de DNA-analyse is gebleken dat de roedelleden in een aantal gevallen samen hebben gegeten. Twee van de in deze periode met DNA aangetoonde nakomelingen zijn in april en mei fataal aangereden in Nedersaksen, Duitsland (zie kader Verkeersaanrijdingen). Een derde nakomeling (GW3882m) werd in mei aangetroffen op schadegevallen in Nedersaksen. Het ging in alle drie de gevallen om mannelijke nakomelingen die waarschijnlijk op zoek waren naar een eigen territorium.

Het leefgebied van de Drents-Friese-roedel bestaat uit meerdere natuurgebieden en tussenliggend agrarisch gebied op de grens van Fryslân en Drenthe, tot net in Overijssel. In Overijssel, nabij Kallenkote, is net als in de voorgaande periode vier keer het DNA gevonden van verschillende wolven uit de roedel. De overige waarnemingen van de roedelleden zijn gedaan in Fryslân en Drenthe.

Het wolvenpaar met wolf GW2397m en wolvin GW2090f is sinds het najaar van 2021 in deze regio aanwezig en heeft in 2022 drie en in 2023 acht nakomelingen gekregen. De wolvin GW2090f is geboren in Duitsland en afkomstig van de Barnstorf-roedel (Nedersaksen). Ook wolf GW2397m is geboren in Nedersaksen, namelijk in de Duitse Eschede-roedel.

Midden-Drenthe

Van de in Midden-Drenthe gevestigde roedel zijn zowel het ouderpaar (wolf GW3250m en wolvin GW3011f) als drie nakomelingen aangetoond met DNA. Dat gebeurde via zowel uitwerpselen als schadegevallen. Op wildcamerabeelden zijn, naast het ouderpaar, vijf welpen en minimaal twee jaarlingen gezien.

Eén van de nakomelingen, wolvin GW4075f, werd in mei aangetoond in Critzum (Duitsland). Deze wolvin is waarschijnlijk op zoek naar een eigen territorium. GW4075f werd in januari 2024 voor het eerst genetisch vastgesteld. Begin mei werd zij voor het laatst met DNA aangetoond in Nederland, op een schadegeval bij Emmen.

Het wolvenpaar met wolf GW3250m en wolvin GW3011f is sinds het voorjaar van 2023 samen aanwezig in de regio Midden-Drenthe en kreeg dat jaar voor het eerst welpen. Het DNA van wolvin GW3011f wordt al sinds september 2022 in deze regio aangetroffen. Wolf GW3250m werd in april 2023 voor het eerst genetisch vastgesteld in Midden-Drenthe. GW3011f is afkomstig uit Duitsland (geboorteroedel Nordhorn, Nedersaksen). Het is onbekend wat de herkomstroedel van wolf GW3250m is, omdat de ouders (nog) niet in de monitoring zijn voorgekomen.

Wolvenwelpen Midden-Drenthe. Bron: Peter Venema via het Wolvenmeldpunt

Waarom wordt er nu pas gecommuniceerd over welpen?

Wolvenwelpen worden geboren in het voorjaar. Er wordt bewust pas verslag gedaan over welpen in de voortgangsrapportage van september. Wolvenwelpen zijn van nature niet schuw. Pas naarmate ze ouder worden, leren ze dit gedrag van hun ouders. In de eerste maanden zijn wolvenwelpen daardoor erg verstoringsgevoelig. Berichtgeving over welpen veroorzaakt extra aandacht en kan tot gevolg hebben dat mensen op zoek gaan naar de welpen. De aanwezigheid van (meer) mensen in de buurt van de welpen, verhoogt de kans dat de ouderdieren de welpen niet durven te benaderen of te verplaatsen. Dit kan er vervolgens voor zorgen dat de welpen onderkoeld raken, worden aangevallen door een vos en/of dat jonge wolven wennen aan de aanwezigheid van mensen. Daarom is het, op basis van de Omgevingswet, belangrijk om dergelijke verstoring zoveel mogelijk te beperken.

Aan het einde van de zomer zijn de welpen groter en sterker. Bovendien verplaatsen de welpen zich dan in een groter gebied. Er is dan dus minder kans op de verstoring van welpen.

Wolf in de natuur bij Apeldoorn. Fotograaf: Jorrit Vlot via het Wolvenmeldpunt

Gelderland

In Gelderland zijn, met name op en rond de Veluwe, 23 wolven via DNA vastgesteld. Hiervan zijn zes individuen enkel aangetoond via DNA-monsters uit de monitoring, bijvoorbeeld via een uitwerpsel of haren. Dertien individuen zijn enkel aangetoond via DNA-monsters van gedode landbouwhuisdieren. De overige vier individuen zijn zowel aangetoond via de monitoring als via enkele schadegevallen. Daarnaast zijn er op wildcamerabeelden minimaal 38 welpen aangetoond.

Noord-Veluwe

Van de Noord-Veluwe roedel is deze periode alleen de wolvin (GW998f) van het ouderpaar genetisch aangetoond. Dit gebeurde aan de hand van DNA-analyse op een uitwerpsel. Er werden enkele wolven vastgelegd op wildcamera’s, maar het is onduidelijk of dit jaarlingen zijn of het ouderpaar. Er zijn vijf welpen vastgelegd op camera.

Wolf GW893m en wolvin GW998f zijn al sinds 2019 samen actief op de Noord-Veluwe. De wolvin is sinds 2018 aanwezig in dit gebied, GW893m voegde zich in januari 2019 bij haar. Beide wolven zijn geboren in Duitsland. GW893m is afkomstig uit de Eschede/Rheinmetall-roedel (Nedersaksen) en GW998f uit de Babben-Wannichen-roedel (Brandenburg). Het paar heeft sinds 2019 ieder jaar welpen gekregen. Vijf nakomelingen hebben inmiddels een eigen territorium gevonden binnen Nederland en een aantal is uitgezworven richting Duitsland, op zoek naar een partner.

Noordoost-Veluwe

Hoewel er van deze roedel wederom geen wolven genetisch zijn aangetoond, zijn op wildcamerabeelden drie welpen en minimaal twee jaarlingen te zien. Er is nog geen DNA gevonden van de welpen van de Noordoost-Veluwe roedel. Daardoor is het onduidelijk welke wolven de ouders zijn. Mogelijk is wolvin GW2666f de moeder; zij wordt sinds het voorjaar van 2022 aangetoond in het gebied maar is deze periode niet met DNA vastgesteld.

Wolvin GW2666f is geboren in de naastgelegen Noord-Veluwe roedel en wordt sinds het voorjaar van 2022 aangetoond op de Noordoost-Veluwe.

Noordwest-Veluwe

Van de gevestigde roedel op de Noordwest-Veluwe is alleen de aanwezigheid van de mannelijke wolf (GW2664m) van het ouderpaar met DNA bevestigd. Het DNA van deze wolf werd via uitwerpselen en haren aangetoond. Daarnaast is er een nakomeling (GW4004f) genetisch vastgesteld. Dit gebeurde aan de hand van uitwerpselen en schadegevallen. Beide ouders zijn wel gezien op wildcamera’s. Daarnaast zijn er op de camerabeelden minimaal drie welpen en drie jaarlingen vastgesteld.

Wolvin GW2668f is in de zomer van 2022 voor het eerst in deze regio van de Veluwe vastgesteld. In het najaar van 2022 werd haar partner GW2664m in dit gebied aangetoond. De herkomstroedel van wolvin GW2668f is onbekend. Wolf GW2664m is geboren in Duitsland en een nakomeling van de Barnstorf-roedel in Nedersaksen. In 2023 heeft het paar voor het eerst welpen gekregen op de Noordwest-Veluwe.

Wat moet ik doen als ik een wolf tegenkom?

Wolven zijn schuwe dieren die over het algemeen mensen mijden. Daarom zul je niet snel een wolf in de natuur tegenkomen. Maar hoe kun je je het beste gedragen als dit toch een keer gebeurt? Het is belangrijk om bij het samenleven met de wolf en andere wilde dieren altijd de basisregels te volgen: afstand houden, niet achter dieren aanrennen, jonge dieren nooit aanraken en dieren nooit lokken of voeren.

Als je een wolf ziet, blijf dan kalm en houd afstand; geef de wolf de ruimte. Het is verstandig om altijd ongeveer 100 meter afstand te houden. Als de wolf op het pad loopt waar je fietst of loopt, wacht dan even tot het dier gepasseerd is. Heb je een hond bij je, houd deze dan aangelijnd en dicht bij je.

Het is onwaarschijnlijk dat een wolf achter je aankomt terwijl je fietst. Mocht dit toch gebeuren, fiets dan niet hard weg maar stop even. Als je stopt, druipt de wolf vaak vanzelf af.

Een wolf benadert je normaal gesproken niet zomaar. Maar vind je dat de wolf te dichtbij komt, maak jezelf dan groot, ga hard praten en maak gebaren om de wolf af te schrikken. Loop desnoods langzaam achteruit om meer afstand te nemen.

Lees voor meer informatie de pagina Wolf en mens op bij12.nl.

Zie ook de folders van de provincies Drenthe, Gelderland en Utrecht voor recreanten in wolvenleefgebieden:

Heb je een wolf gezien? Of ontdek je sporen van een wolf? Dan kun je dit doorgeven aan het Wolvenmeldpunt.

Wolvenspoor. Fotograaf: Cees van Kempen (Ispida Wildlife Productions)

Midden-Veluwe

In het territorium van de Midden-Veluwe hebben wolvin GW2540f en wolf GW3238m een paar gevormd. Beide wolven zijn genetisch aangetoond bij schadegevallen en hebben meerdere keren samen gegeten. Daarnaast werden met regelmaat twee volwassen wolven samen op wildcamera’s gezien en zijn er zes welpen op camera aangetoond. Er zijn geen bij de roedel verblijvende jaarlingen aangetoond.

Wolvin GW2540f wordt sinds begin 2023 vastgesteld op en rond de Veluwe. Deze wolvin is geboren in Duitsland en afkomstig van de Göhrde-roedel (Nedersaksen). Wolf GW3238m is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel en vormt sinds het voorjaar van 2024 een paar met GW2540f. De eerste vestiging van een wolf op de Midden-Veluwe was in 2018 en er werden in 2022 voor het eerst welpen geborem. In 2023 zijn er geen welpen aangetoond en heeft er een wisseling van wolven in het territorium plaatsgevonden.

Zuidoost-Veluwe

De afgelopen periode zijn in het territorium van de Zuidoost-Veluwe een mannelijke volwassen wolf, vier jaarlingen en zeven welpen op wildcamerabeelden vastgelegd. De wolvin van het ouderpaar is niet op camera gezien. Tot op heden is het niet gelukt om in dit gebied gevonden DNA succesvol aan individuele wolven te koppelen. Het is daarom (nog) niet mogelijk om te bevestigen of wolvin GW2363f en wolf GW1889m het ouderpaar van de roedel zijn.

Er zijn verschillende oorzaken voor het feit dat er nog geen bruikbaar DNA is gevonden. Het territorium ligt voor een groot deel in rustgebied, waardoor monitoring beperkt mogelijk is. Bovendien bestaat het gebied voor een groot deel uit heide en beukenbos. Daarin is het moeilijker om uitwerpselen te vinden dan in dichtbegroeide bosvakken met paden.

Wolvin GW2363f en wolf GW1889m zijn in het voorjaar van 2022 voor het eerst in de regio Zuidoost-Veluwe vastgesteld. Wolvin GW2363f is geboren in Duitsland en afkomstig van de Barnstorf-roedel (Nedersaksen). Wolf GW1889m is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel. In het territorium van de Zuidoost-Veluwe zijn in 2023 voor het eerst welpen aangetoond.

Wolven bij Arnhem, Zuidoost-Veluwe. Bron: Wolvenmeldpunt

Hoge Veluwe e.o.

Het is onduidelijk hoeveel wolven er momenteel op de Hoge Veluwe aanwezig zijn. Dit komt doordat er geen veldmonitoring kan plaatsvinden door het Wolvenmeldpunt. Het Wolvenmeldpunt valideert wel waarnemingen die door het publiek worden ingezonden vanuit de Hoge Veluwe. Daarnaast vindt er veldonderzoek plaats in de gebieden grenzend aan de Hoge Veluwe. Hierbij is wolf GW2087m tweemaal vastgesteld door middel van DNA uit haren die op een hek achtergebleven waren. Uit beeldmateriaal dat door het park is vrijgegeven zijn twee volwassen wolven te zien.

Wolf GW2087m wordt sinds eind 2021 op de Hoge Veluwe en omstreken vastgesteld. Deze wolf is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel. Andere roedelleden zijn niet met DNA aangetoond. In 2022 zijn voor het eerst welpen aangetoond op de Hoge Veluwe. Het is niet aangetoond of er in 2023 en 2024 welpen zijn geboren.

Zuidwest-Veluwe

Van de gevestigde roedel op de Zuidwest-Veluwe zijn zowel het ouderpaar (wolf GW2435m en wolvin GW3012f) als zes nakomelingen genetisch aangetoond. Dit gebeurde aan de hand van DNA uit uitwerpselen en bij schadegevallen. Eén van de nakomelingen (GW4244f) werd fataal aangereden bij Ede, haar DNA werd geanalyseerd op basis van weefsel. Deze vrouwelijke nakomeling was nog niet eerder genetisch aangetoond. Op wildcamerabeelden zijn elf welpen vastgelegd, dat is voor wolven een zeer groot aantal. Daarnaast zijn er vijf volgroeide wolven tegelijk op beeld gezien. De beelden zijn niet van voldoende kwaliteit om te beoordelen of het gaat om twee ouders en drie jaarlingen of om vijf jaarlingen.

Wolf GW2435m en wolvin GW3012f worden sinds eind 2022 in deze regio van de Zuidwest-Veluwe waargenomen. De mannelijke wolf GW2435m is geboren in België en een nakomeling van de Hechtel-Eksel-roedel in Vlaanderen. Wolvin GW3012f is geboren in Duitsland en een nakomeling van de Göhrde-roedel in Nedersaksen. In 2023 heeft het paar voor het eerst welpen gekregen.

Gelderse Vallei-Noord

In het noordelijk deel van de Gelderse Vallei zijn wolf GW3425m en wolvin GW3816f met DNA aangetoond. Beide wolven zijn genetisch vastgesteld op schadegevallen en hebben samen gegeten. Ook zijn drie welpen aangetoond op camerabeelden. Het is aannemelijk dat GW3425m en wolvin GW3816f de ouders zijn van de welpen, maar dat kan pas met zekerheid worden bevestigd als het DNA van de nakomelingen gevonden is.

Wolf GW3425m en wolvin GW3816f bevinden zich sinds november 2023 in deze regio. De mannelijke wolf GW3425m is geboren in Duitsland en een nakomeling van de Flechtinger-Höhenzug-roedel in Saksen-Anhalt. Wolvin GW3816f is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel. Beide wolven zijn in november 2023 voor het eerst in Nederland aangetoond.

Utrecht

Utrechtse Heuvelrug

Op de Utrechtse Heuvelrug is mannelijke wolf GW3237m genetisch vastgesteld via uitwerpselen. Daarnaast werd wolvin GW4076f genetisch aangetoond. Dat gebeurde aan de hand van DNA uit uitwerpselen en schadegevallen. Op wildcamerabeelden is op basis van uiterlijke kenmerken naast de solitaire wolf GW3237m ook een ouderpaar vastgesteld. Wolvin GW4076f zou de wolvin van dit ouderpaar kunnen zijn, maar dat moet in een volgende periode nog worden bevestigd met DNA van uitwerpselen van de welpen. Naast het ouderpaar zijn er vijf welpen op wildcamerabeelden gezien.

Wolf GW3237m is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel en wordt sinds mei 2023 vastgesteld op de Utrechtse Heuvelrug. Wolvin GW4076f in een nakomeling van de Midden-Veluwe roedel. Deze wolvin is begin 2024 op de Utrechtse Heuvelrug vastgesteld.

Noord-Brabant

Zuidwest-Brabant

In Vlaanderen, net over de grens van Noord-Brabant, is wolvin GW3449f gevestigd. Deze wolvin is de afgelopen periode voor het eerst genetisch aangetoond in Nederland. Dit gebeurde aan de hand van DNA bij twee schadegevallen in het zuidwesten van Noord-Brabant. Ook buiten de periode van deze voortgangsrapportage is deze wolvin eind juni/begin juli vastgelegd op wildcamerabeelden.

Wolvin GW3449f is een nakomeling van de Vlaamse Hechtel-Eksel-roedel (België) en is vanaf juni 2023 aanwezig in territorium Noorderkempen in België.

Hoeveel wolven leven er in Nederland?

Het is niet exact te bepalen hoeveel wolven er in Nederland leven. Dat komt doordat wolven grote afstanden afleggen, soms geen sporen achterlaten en Nederland in en uit lopen. Er is wel een schatting te maken op basis van DNA-resultaten, wildcamerabeelden en gevalideerde waarnemingen.

Op basis van de bij het Wolvenmeldpunt van BIJ12 bekende gegevens, leven er in Nederland naar schatting 24 gevestigde wolven, 17-26 jaarlingen, 55-62 welpen en 8-12 zwervende wolven. De 24 gevestigde wolven zijn 22 ouderparen en twee solitair levende wolven. Dat is een schatting van september 2024.

Niet alle informatie is voorhanden. Daarom wordt er voor jaarlingen, welpen en zwervende wolven een bandbreedte gegeven. Zo is er geen toestemming voor veldmonitoring door het Wolvenmeldpunt op de Hoge Veluwe e.o.

Het is opvallend dat het aantal wolvenroedels in Nederland dit jaar niet enorm is gestegen. Tussen 2019 en 2021 was er sprake van één wolvenroedel in Nederland, in 2022 was dit aantal toegenomen tot vier roedels, in 2023 tot negen. Met elf wolvenroedels in 2024 lijkt deze eerdere stijging af te vlakken.

DNA-onderzoek op een wolvenuitwerpsel bij Wageningen Environmental Research. Fotograaf: Marielle van Uitert

Monitoring zwervende wolven

In de periode van 16 februari tot en met 17 mei 2024 zijn er, verspreid over Nederland en buiten de bekende wolventerritoria, tien verschillende wolven geïdentificeerd via DNA-analyse. Deze wolven zijn nog niet of niet meer gevestigd; ze zijn nog niet langer dan zes maanden in één regio aanwezig en/of hebben nog geen paar gevormd met een andere wolf. Het gaat om de individuen GW2398m, GW3155m, GW3694f, GW3824m, GW4077f, GW4240m, GW4242m, GW4243f, GW4245m, GW4246f. Zes van deze wolven zijn deze periode voor het eerst genetisch vastgesteld in Nederland.

Twee van deze wolven zijn nakomelingen van de Noord-Veluwe-roedel (GW2398m, GW3155m). Eén wolvin is een nakomeling van de Midden-Veluwe-roedel. Daarnaast is er een wolf (GW3824m) afkomstig uit de Belgische Hechtel-Eksel-roedel en is er een wolvin afkomstig uit de Duitse Kaarzer-Holt-roedel. Van de vijf overige wolven is de herkomstroedel nog onbekend.

Daarnaast zijn drie mannelijke nakomelingen van de roedel in de Drents-Friese regio (GW3690m, GW3813m, GW3882m) en één vrouwelijke nakomeling van de Midden-Drenthe-roedel (GW4075f) in Duitsland met DNA aangetoond. Vermoedelijk zijn zij op zoek (geweest) naar een eigen territorium.

De locaties waar deze zwervende wolven zijn vastgesteld, zijn op de kaart aangegeven met een grijsgekleurde wolf-icoon. Twee zwervende wolven kwamen in Nederland om in het verkeer (zie kader Verkeersaanrijdingen) en zijn daarom aangegeven met een auto-icoon.

Uitgelichte wolven

Wolf GW2398m is definitief vertrokken uit de Midden-Veluwe. Deze wolf verbleef sinds het voorjaar van 2022 op de Midden-Veluwe maar werd in januari 2024 aangetoond in Duitsland nabij Anholt. Vlak daarna was hij weer terug in Nederland, waar hij met DNA werd aangetoond in de nabijgelegen Achterhoek. De afgelopen periode is GW2398m een aantal keer genetisch aangetoond bij schadegevallen in Gelderland. Eind maart werd het DNA van deze wolf voor het laatst in Nederland vastgesteld bij een schadegeval in Noord-Brabant. GW2398m lijkt zich inmiddels aan te sluiten bij de Hechtel-Eksel-roedel in het oosten van Vlaanderen (België). Wolf GW2398m is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel.

Mannelijke wolf GW3824m heeft in de afgelopen periode ruim 200 km afgelegd door Nederland. In maart werd deze wolf aangetoond via DNA bij een schadegeval op de grens van Gelderland en Noord-Brabant. Nog geen drie weken later werd deze wolf genetisch aangetoond op een schadegeval in Groningen. Van daaruit is deze wolf verder getrokken richting Duitsland, waar hij in juli (na de gerapporteerde periode) is aangetroffen op het Duitse Waddeneiland Norderney. Dit eiland ligt ongeveer 53 km van het laatste punt in Groningen waar GW3824m is gezien.

Een vrouwelijke nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel (GW3694f) is de afgelopen periode meerdere keren genetisch aangetoond op schadegevallen. Bij deze schadegevallen is geen DNA aangetoond van andere wolven uit de roedel. GW3694f heeft in maart een uitstapje gemaakt naar de provincie Flevoland, begin april was zij weer terug in Gelderland. Waarschijnlijk is deze jonge wolvin op zoek naar een eigen territorium.

De voorgaande periode is wolf GW3155m via DNA uit uitwerpselen aangetoond op de Midden-Veluwe en op één schadegeval nabij Scherpenzeel (Gelderland). Deze periode is GW3155m één keer genetisch vastgesteld op een schadegeval nabij De Heurne (Gelderland). Deze plaats ligt nabij de grens met Duitsland, ongeveer 80 km van de plek waar deze wolf in de voorgaande periode voor het laatst werd aangetoond. GW3155m is een nakomeling van de Noord-Veluwe-roedel.

De afgelopen periode is wolf GW4242m voor het eerst genetisch vastgesteld. Dit gebeurde bij een schadegeval in de buurt van Oud Ootmarsum (Overijssel). Tien dagen later werd het DNA van deze wolf ongeveer 94 kilometer verderop aangetoond, bij een schadegeval in de buurt van Lunteren (Gelderland). De herkomstroedel van deze wolf is onbekend.

Dode wolf bij het Dutch Wildlife Health Centre in Utrecht. Fotograaf: Marielle van Uitert

Verkeersaanrijdingen

De afgelopen periode zijn zeker zes in Nederland geboren wolven aangereden in Nederland of in Nedersaksen, Duitsland. Voor vijf wolven was deze aanrijding fataal.

Elke dode wolf wordt veiliggesteld en naar het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) in Utrecht gebracht. Daar wordt gezamenlijk met Wageningen Environmental Research (WENR) sectie op het kadaver uitgevoerd. Bij de sectie kijkt WENR naar dierecologische aspecten als leeftijd, geslacht, voortplantingsstatus en identiteit. DWHC richt zich op veterinaire zaken zoals ziekten en afwijkingen. Wanneer mogelijk wordt de maaginhoud veiliggesteld en beoordeeld op samenstelling.

Verkeersaanrijdingen in Nederland

Een nakomeling van de Zuidwest-Veluwe-roedel (GW4244f) werd op 23 februari fataal aangereden bij Ede (Gelderland). Wolf GW4245m werd op 21 maart dodelijk aangereden op de A28 bij Spier (Drenthe). Een derde wolf (GW4246f) kwam op 4 april om door een verkeersaanrijding op de N297 bij Sittard (Limburg). In Midden-Drenthe werd op 12 maart een wolf aangereden op de N381. Deze wolf heeft de aanrijding overleefd en is daarna doorgelopen.

Verkeersaanrijdingen in Duitsland

Twee nakomelingen van de Drents-Friese-roedel werden tussen april en mei aangereden in Nedersaksen in Duitsland. GW3813m werd in april dodelijk aangereden in de buurt van Langhagen, GW3690m werd in mei dodelijk aangereden in de buurt van Lathen.