Monitoring in de provincies

Door hun uitwerpselen op opvallende plekken achter te laten – bijvoorbeeld midden op een wandelpad – laten wolven aan soortgenoten weten dat dit gebied al bezet is, foto: Marielle van Uitert

In Nederland kennen we zowel gevestigde als zwervende wolven. Op deze pagina geven we eerst een overzicht van de activiteit van gevestigde wolven. Dit zijn de wolven die al langer dan zes maanden in één gebied verblijven en/of een paar hebben gevormd. Daarna benoemen we enkele bijzonderheden van de zwervende wolven die in ons land zijn vastgesteld.

Monitoring gevestigde wolven

In onderstaande tekst wordt gesproken over roedels en wolvenparen. Een wolvenpaar bestaat uit een wolvin en een wolf waarvan bevestigd is dat ze samen optrekken. Zodra dit paar in dit jaar of in voorgaande jaren welpen heeft gehad spreken we van een roedel. Wolven die vorig jaar zijn geboren heten jaarlingen, wolven die dit jaar zijn geboren heten welpen.

Drenthe en Fryslân

Drents-Friese regio

De roedel die gevestigd is in de Drents-Friese regio werd meerdere keren in het gebied aangetoond. Zowel de aanwezigheid van het ouderpaar (wolf GW2397m en wolvin GW2090f) als enkele nakomelingen zijn vastgesteld in het territorium. Het DNA van het ouderpaar en dat van de laatste jaarling GW3152m, is bij meerdere casussen van gebeten vee genetisch vastgesteld. Uit de DNA-analyse blijkt dat het ouderpaar en de jaarling bij een aantal gevallen ook samen hebben gegeten. Op wildcamerabeelden zijn binnen het territorium naast het ouderpaar en de jaarling, zeven welpen zichtbaar.

Twee welpen van dit jaar zijn via het DNA van uitwerpselen voor het eerst aangetoond. Zij hebben de codes GW3689m en GW3690m gekregen.

Het leefgebied van de roedel bestaat uit meerdere natuurgebieden en tussenliggend agrarisch gebied in het grensgebied van Fryslân en Drenthe tot net in Overijssel. In Overijssel is vijf keer het DNA gevonden van de vader van de roedel en de mannelijke nakomeling GW3152m. Dit was nabij Kallenkote. Deze periode is er vlakbij het leefgebied van deze roedel ook een zwervend individu waargenomen (GW3541m), dit individu was niet eerder in Nederland met DNA vastgesteld (zie zwervende wolven).

Het wolvenpaar met wolf GW2397m en wolvin GW2090f is sinds het najaar van 2021 in deze regio aanwezig en heeft in 2022 en 2023 nakomelingen gekregen. De wolvin is geboren in Duitsland en afkomstig uit de Barnstorfroedel (Nedersaksen). Van wolf GW2397m is vooralsnog geen afkomst bekend, omdat de ouders (nog) niet in de monitoring zijn voorgekomen.

Midden-Drenthe

Op wildcamerabeelden is de roedel in Midden-Drenthe opnieuw vastgelegd. De vijf welpen van dit jaar zijn op de beelden te zien bij de roedel. De moeder (de wolvin GW3011f) is dit keer ook genetisch in het gebied vastgesteld. Het DNA van de wolvin is één keer via een uitwerpsel gevonden. Ook is haar DNA samen met het DNA van een ander lid van de roedel aangetoond bij één schadegeval in de omgeving van Grolloo. Mogelijk betreft het het DNA van de vermoedelijke partner van de wolvin (wolf GW3250m) of een nakomeling van het paar.

Wat verder bijzonder is, is dat op basis van zichtmeldingen van wildcamerabeelden, het er op lijkt dat nog een andere mannelijke wolf optrekt met deze roedel. Wolven leven doorgaans alleen met familieleden in een leefgebied. Het andere mannelijke individu is op basis van uiterlijke kenmerken te onderscheiden van de wolven uit de roedel in deze regio. Het is onduidelijk welk individu het betreft, aangezien er geen DNA van een andere wolf dan de roedel aangetroffen is in de regio. Mogelijk betreft het de mannelijke wolf GW2864m. De aanwezigheid van dat individu is regelmatig in de regio van de roedel vastgesteld via DNA in de periode van augustus 2022 tot en met juni 2023.

Het wolvenpaar met wolf GW3250m en wolvin GW3011f is sinds het voorjaar van 2023 samen in de regio van Midden-Drenthe aanwezig. Het DNA van wolvin GW3011f wordt vanaf september 2022 al in de regio aangetroffen en wolf GW3250m werd in april 2023 voor het eerst genetisch vastgesteld in Midden-Drenthe. GW3011f is afkomstig uit Duitsland (geboorteroedel Nordhorn, Niedersaksen). Het is onbekend wat de herkomstroedel van wolf GW2864m en GW3250m is. In 2023 heeft dit paar hier voor het eerst welpen gekregen.

Een wolf in Drenthe, foto: Marielle van Uitert

Gelderland

In Gelderland, met name op en rond de Veluwe, zijn via het DNA van verschillende wolvensporen achttien individuele wolven vastgesteld. Van de achttien wolven zijn er dertien individuen aangetoond vanuit sporen die gevonden zijn tijdens de monitoring (bijvoorbeeld DNA via een uitwerpsel of via haren). Drie individuen zijn (enkel) via DNA-monsters van getroffen landbouwhuisdieren aangetoond. De overige twee individuen zijn zowel aangetoond via de monitoring (uitwerpselen) als via enkele schadegevallen.

Naast deze individuele wolven zijn in Gelderland in totaal 26 welpen op wildcamerabeelden vastgesteld (vier op de Noordwest-Veluwe, zes op de Noord-Veluwe, vijf op de Noordoost-Veluwe, zeven op de Zuidwest-Veluwe en vier op de Zuidoost-Veluwe). De 26 welpen zijn waargenomen in zes van de zeven roedels op de Veluwe; alleen van de Hoge Veluwe is onbekend of en hoeveel welpen er binnen de daar aanwezige roedel geboren zijn dit jaar.

Omvang wolventerritoria

Op de Veluwe bevinden zich meerdere wolventerritoria naast elkaar. Normaliter is een territorium van wolven ongeveer 200 km2 groot, met daarin een varieteit aan landschappen. In voor de wolf-gunstige gebieden met veel bosbedekking, voldoende prooidieren en voldoende rust kan een territorium ook kleiner zijn, tot ongeveer 80 km2 groot. In minder gunstige gebieden, bijvoorbeeld versnipperde natuurgebieden, in gebieden met voornamelijk agrarisch- en menselijke benutting en eventueel een lagere wildstand kan een territorium wel 400 km2 bedragen. Meer duiding over de gemiddelde omvang van een wolventerritorium is te lezen in paragraaf 5.8 van de Factfinding study van de wolf.

Met nu zeven roedels op de circa 1.000 km2 van de Veluwe, is zichtbaar dat hier niet elk territorium 200 km2 in omvang is en lijkt het erop dat het gebied zeer geschikt is voor wolven.

Opname van welpen op de Veluwe, eigendom: Natuurmonumenten

Noord-Veluwe

De aanwezigheid van de ouders van de Noord-Veluwe roedel, GW998f en GW893m, is opnieuw vastgesteld in het territorium. Dit bleek uit gevonden DNA van in totaal vier uitwerpselen en tien schadegevallen. Zij zijn sinds 2019 in dit territorium gevestigd. Op de Noord-Veluwe zijn op wildcamerabeelden zes welpen van dit jaar gezien. Er zijn bij deze roedel ook jaarlingen op de wildcamera’s te zien; ook is van enkele van de jaarlingen het DNA gevonden. Het paar leeft dus met minimaal zes welpen van dit jaar en enkele jongen uit eerdere jaren in het territorium. De afgelopen periode is voor het eerst de nakomeling GW3239f met DNA uit uitwerpselen aangetoond.

Opvallend is dat deze roedel grote afstanden aflegt. De Noord-Veluwe roedel is niet alleen in hun eigen territorium aangetoond; ook zijn zij aangetoond via camerabeelden op de Midden-Veluwe. In totaal stonden daar elf individuen op beeld. Deze roedel wordt ook op camerabeelden gezien in het territorium van de roedel op de Noordoost-Veluwe. Hieruit blijkt dat de roedel zich door de tijd over een uitgestrekt gebied beweegt. Het DNA van het ouderpaar is tevens op verschillende plekken op de Veluwe ver uit elkaar gevonden (met 20 kilometer afstand ertussen).

Het paar met wolf GW893m en wolvin GW998f is al sinds 2019 samen op de Noord-Veluwe actief. De wolvin is al sinds 2018 aanwezig. Beide wolven zijn geboren in Duitsland. GW893m is van de Eschede/Rheinmetall roedel (Nedersaksen) en GW998fm is afkomstig van de Babben-Wannichen roedel (Brandenburg). Het paar heeft sinds 2019 ieder jaar welpen gekregen. Een aantal van die welpen hebben inmiddels een eigen territorium gevonden binnen Nederland en/of zijn uitgezworven richting Duitsland op zoek naar een partner.

Noordwest-Veluwe

De afgelopen periode is de gevestigde roedel op de Noordwest-Veluwe wederom aangetoond. Er zijn vier welpen vastgelegd op camerabeelden. De moeder van deze roedel (GW2668f) is 30 keer genetisch vastgesteld. Alle keren is haar DNA aangetroffen bij schadegevallen. De vader van de roedel is GW2664m, zo blijkt uit het DNA van één van de welpen van deze roedel. Aan de hand van het DNA van welpen (in dit geval GW3693f) kan namelijk herleid worden wie de ouders zijn. Van de wolf GW2664m is afgelopen periode ook DNA vastgesteld. Dit gebeurde enkel aan de hand van DNA gevonden via de monitoring in het gebied (via uitwerpselen en via een kadaver van een edelhert). De wolf GW2664m is afgelopen periode niet via landbouwhuisdieren aangetoond. Dit is opmerkelijk aangezien uit de wildcamerabeelden blijkt dat de roedel in dit gebied aanwezig is, maar enkel het DNA van de moeder meerdere keren en vaak bij schadegevallen is aangetroffen in het gebied. Het is onduidelijk of dit aangeeft dat de wolvin van de roedel alleen jaagt.

De wolvin GW2668f is in de zomer van 2022 voor het eerst in deze regio van de Veluwe vastgesteld. In het najaar van 2022 werd haar partner GW2664m in dit gebied aangetoond. De herkomstroedel van GW2668f is vooralsnog onbekend. De wolf GW2664m is geboren in Duitsland en is een nakomeling van de Barnstorfroedel in Nedersaksen. In 2023 heeft het paar voor het eerst welpen gekregen op de Noordwest-Veluwe.

Noordoost-Veluwe

De roedel op de Noordoost-Veluwe is in het gebied aanwezig en loopt met regelmaat met vijf welpen langs cameravallen verspreid over het territorium. Er is nog geen DNA van de welpen gevonden, waardoor het onduidelijk is welke wolven de ouders zijn. Mogelijk is de moeder GW2666f; van haar is in dit gebied de afgelopen periode één keer DNA via een uitwepsel gevonden. Deze wolvin is geboren in de (naastgelegen) Noord-Veluwe roedel en wordt al sinds het voorjaar van 2022 op de Noordoost-Veluwe aangetoond. Als het DNA van de welpen gevonden wordt, kan met zekerheid vastgesteld worden of zij inderdaad de moeder is van de hier gevestigde roedel. Het is onbekend wie de vader van de roedel is.

Wat bijzonder is aan één van de welpen van de Noordoost-Veluwe roedel is dat deze welp een (oude) breuk in de staart lijkt te hebben. Dit lijkt het geval te zijn al van kleins af aan, waardoor deze wolf individueel herkenbaar is op camerabeelden.

Midden-Veluwe

In het territorium van de Midden-Veluwe zijn twee individuen aangetoond via DNA uit gevonden uitwerpselen. Het gaat om de mannelijke wolf GW2398m en de wolvin GW2540f. De mannelijke wolf vormde eerder in dit gebied een paar met de in het voorjaar overleden wolvin GW960f. Zij hadden in 2022 voor het eerst welpen gekregen. Na het overlijden van GW960f is het mogelijk dat de wolvin GW2540f haar plaats heeft overgenomen en de nieuwe partner is van GW2398m. Dit aangezien er opnieuw in het gebied twee wolven op camera worden gezien en hier van beiden het DNA aangetroffen is.

De jaarlingen van 2022 (met als ouders GW960f en GW2398m) zijn niet met zekerheid op camerabeelden gezien. Eén van de jaarlingen uit 2022 (GW3158m) is op 28 augustus 2023 doodgereden op de A12 bij Waterberg.

De wolf GW2398m wordt sinds het voorjaar van 2022 op de Midden-Veluwe vastgesteld. Deze wolf is geboren in de (naastgelegen) Noord-Veluwe roedel. De wolvin GW2540f wordt sinds begin 2023 vastgesteld op en rond de Veluwe. Deze wolvin is geboren in Duitsland en is afkomstig van de roedel Göhrde (Nedersaksen).

Zuidoost-Veluwe

De roedel op de Zuidoost-Veluwe loopt regelmatig met vier welpen langs wildcameravallen. De mogelijke ouders van de roedel zijn wolvin GW2363f en wolf GW1889m. Echter kan dit pas bevestigd worden als dit uit DNA van de welpen blijkt. Hoewel er op camerabeelden een wolvenpaar gezien is, zijn deze wolven deze periode niet met DNA aangetoond.

De wolvin GW2363f en wolf GW1889m zijn in het voorjaar van 2022 voor het eerst in de regio van Zuidoost-Veluwe vastgesteld. De wolvin is geboren in Duitsland en is afkomstig van de Barnstorf roedel (Nedersaksen). Wolf GW1889m is een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel.

Hoge Veluwe e.o.

Het is onduidelijk of er op de Hoge Veluwe ook dit jaar welpen zijn geboren en of deze nog in leven zijn. Op de Hoge Veluwe vindt geen gecoördineerde veldmonitoring plaats vanuit het Wolvenmeldpunt, wel worden door het Wolvenmeldpunt waarnemingen gevalideerd die het publiek instuurt uit het park en vindt er veldonderzoek plaats in de gebieden grenzend aan de Hoge Veluwe. Zo is de mannelijke wolf GW2087m in de omgeving van de Hoge Veluwe vastgesteld. Zijn DNA is negen keer aangetoond aan de hand van wolvenharen die zijn gevonden in een aangrenzend natuurgebied. Gezien de locatie van de aangetroffen haren is GW2087m mogelijk de vader van de welpen die op de Hoge Veluwe zijn geboren in 2022.

Wolf GW2087m is een nakomeling van de roedel op de Noord-Veluwe en wordt sinds het najaar van 2021 in deze regio aangetroffen.

Zuidwest-Veluwe

De gevestigde roedel op de Zuidwest-Veluwe is hier afgelopen periode wederom een aantal keren waargenomen. De roedel is regelmatig te zien op cameravallen, en de welpen worden ook met regelmaat gefotografeerd door bezoekers van het gebied. Hieruit blijkt dat er in de roedel minimaal zeven welpen zijn geboren dit jaar. Drie welpen van deze roedel zijn dit keer voor het eerst genetisch vastgesteld, namelijk GW3691f, GW3692m en GW3695m. Op basis van het DNA van de welpen is met zekerheid duidelijk dat de ouders GW2435m en GW3012f betreffen. De ouders zelf zijn de afgelopen periode niet aangetoond via DNA.

De wolf GW2435m en wolvin GW3012f worden sinds eind 2022 in deze regio van de Zuidwest-Veluwe waargenomen. De mannelijke wolf is geboren in België en is een nakomeling van de Hechtel-Eksel roedel in Vlaanderen. De wolvin GW3012f is geboren in Duitsland en is een nakomeling van de Göhrde roedel in Nedersaksen. In 2023 heeft het paar hier voor het eerst welpen gekregen.

Wolven speuren tijdens veldwerk, foto: Marielle van Uitert

Utrecht & Noord-Holland

Op de Utrechtse Heuvelrug zijn ook in deze periode twee wolven gezien. Het gaat om twee mannelijke wolven GW3237m en GW3425m. De twee wolven zijn nooit samen op één camerabeeld aangetoond. De wolf GW3237m wordt hier al geruime tijd aangetoond op basis van DNA vanaf 8 mei. Het DNA is zowel gevonden in uitwerpselen als bij schade aan landbouwhuisdieren. Wolf GW3237m is zowel in het Utrechtse als in het Noordhollandse deel van de Utrechtse Heuvelrug aangetoond. GW3237m is een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel.

Naast GW3237m wordt er een tweede wolf waargenomen op de Utrechtse Heuvelrug: GW3425m (zie kopje Zwervende wolven).

Wolf op de Utrechtse Heuvelrug, video: Hans van Eijden via het Wolvenmeldpunt

Wolf op de Utrechtse Heuvelrug, foto: Hans van Eijden via het Wolvenmeldpunt

Noord-Brabant en Limburg

De Groote Heide

De gevestigde wolf GW1625m is deze periode niet genetisch aangetoond in zijn territorium op De Groote Heide (grensgebied Noord-Brabant en Limburg). Daarnaast is deze wolf ook niet meer op camerabeelden aangetoond de afgelopen periode. Het is op dit moment onbekend waar deze wolf zich bevindt. In het gebied zijn sinds begin juli geen wolvensporen meer gevonden.

In Zuidwest-Brabant is afgelopen najaar gestart met het actief zoeken naar wolvensporen (de zogeheten ’actieve monitoring’). Hierbij wordt door een team van deskundigen gezocht naar sporen van de wolf met als doel om inzichtelijk te krijgen of er zich (ook aan de Nederlandse kant) een wolf ophoudt. Dit naar aanleiding van de waarnemingen die net over de grens in de regio Kalmthout-Wuustwezel in België worden gedaan. Meer weten over hoe de monitoring plaatsvindt in Nederland, lees het op de site van BIJ12.

GW1625m is afkomstig van de Frans-Alpiene populatie. De alpiene wolvenpopulatie concentreert zich in de Franse en Italiaanse Alpen, het Franse middengebergte als het Centraal Massief en Vogezen. GW1625m is in het verleden vanuit die regio richting Nederland getrokken, waar hij sind het voorjaar van 2020 was gevestigd op De Groote Heide. De wolf heeft al die tijd geen partner gehad.

Monitoring zwervende wolven

In de periode van 1 augustus tot en met 20 oktober 2023 zijn er verspreid over Nederland en buiten de bekendewolventerritoria , drie verschillende wolvenindividuen via DNA-analyse vastgesteld. Deze wolven zijn nog niet langer dan zes maanden in één regio aanwezig en/of hebben nog geen paar met een andere wolf gevormd (wat ook kan duiden op vestiging). Het gaat om de individuen GW3425m, GW3541m en GW3647f. Alle drie de wolven zijn geboren in Duitsland. Wolf GW3425m is afkomstig van de herkomstroedel Flechtinger Höhenzug (Saksen-Anhalt), wolf GW3541m is afkomstig uit de herkomstroedel Meppen (Nedersaksen) en wolvin GW3647f is afkomstig uit de herkomstroedel Steinhorst (Nedersaksen).

De locaties waar deze wolven vastgesteld zijn, zijn op de kaart aangegeven met een icoon van een grijs gekleurde wolf.

Wolvin GW3647f is medio oktober genetisch vastgesteld in Zuidoost-Drenthe bij drie aanvallen op landbouwhuisdieren en via één uitwerpsel. Op 24 oktober werd de wolvin hemelsbreed circa 82 kilometer zuidelijker doodgereden door een trein nabij Winterswijk (Gelderland).

Naast de voorgenoemde wolvenindividuen is er in de omgeving van Follega (Fryslân) ook een zwervende wolf via DNA vastgesteld. Uit de genetische analyse kon geen individu vastgesteld worden.

Zwervende Nederlandse wolf in Duitsland met DNA aangetoond

Een mannelijke nakomeling van de Noord-Veluwe roedel (van ouderpaar GW998f x GW893m) is voor het eerst met DNA aangetoond in Duitsland in de buurt van Lippetal in Noordrijn-Westfalen. Deze wolf heeft GW-code GW3501m gekregen. Een tweede monster is wat later verzameld in het Ludwigsau territorium in Hesse, waar dit mannetje dood gevonden is. Deze plek is ca. 300km verwijderd van de Noord-Veluwe. Het betreft de tweede in Nederland geboren wolf die in het buitenland via DNA wordt aangetoond. De eerste wolf betrof GW2667m (ook een nakomeling van GW998f x GW893m) die op 6 januari 2023 genetisch is vastgesteld nabij Fleckertshöhe in Rijnland-Palts (Duitsland). Opmerkelijk aan GW3501m is dat deze in Nederland nog nooit via DNA is aangetroffen.

Dode wolven

In deze periode zijn twee wolven fataal aangereden en is één dode wolf in de Hoge Veluwe aangetroffen. Elke dood gevonden wolf wordt veiliggesteld en naar het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) in Utrecht vervoerd. Daar wordt gezamenlijk met Wageningen Environmental Research (WENR), sectie op het kadaver uitgevoerd. Bij de sectie kijkt WENR naar dierecologische aspecten als leeftijd, geslacht, voortplantingsstatus en identiteit en DWHC naar veterinaire zaken als ziekten en afwijkingen. Wanneer mogelijk wordt de eventuele maaginhoud veiliggesteld en beoordeeld op samenstelling.

A12 te Waterberg

Wolf GW3158m, een jong van de roedel Midden-Veluwe is op 28 augustus doodgereden op de A12 bij klaverblad Waterberg.

Aanrijding trein Winterswijk

Wolvin GW3647f is medio oktober genetisch vastgesteld in Zuidoost-Drenthe bij drie aanvallen op landbouwhuisdieren en via één uitwerpsel. Haar herkomstroedel is Steinhorst in Duitsland. Op 24 oktober werd ze doodgereden door een trein nabij Winterswijk.

Dode wolf Hoge Veluwe

Op 7 september 2023 werd door medewerkers van Nationaal Park de Hoge Veluwe een dode wolf gevonden in het park. Het dier was in verregaande staat van ontbinding. Helaas heeft DNA-analyse nog niet geresulteerd in een individubepaling omdat het weefsel te ver vergaan was. Er zal een nieuwe poging worden gedaan op basis van een DNA-monster van een tand.

Dode wolven worden in opdracht van provincies onderzocht op onder andere de doodsoorzaak en verschillende ecologische aspecten. Op foto wordt het beeld van een scan (radiologie) geanalyseerd op onder meer breuken, foto: Marielle van Uitert