Monitoring in de provincies

Boswachter noteert de vondst van een keutel. Fotograaf: Marielle van Uitert

In Nederland kennen we zowel gevestigde als zwervende wolven. Op deze pagina geven we eerst een overzicht van de activiteit van gevestigde wolven (dit zijn de wolven die al langer dan zes maanden in één gebied verblijven) en daarna van zwervende wolven die ons land aandoen.

Monitoring gevestigde wolven

Lees welke wolven waar in Nederland gevestigd zijn en wat de afgelopen periode hun activiteiten zijn geweest.

Drenthe, Fryslân en Overijssel

In de afgelopen periode is het wolvenpaar GW2397m en GW2090f veertien keer vastgesteld in het provinciale grensgebied Fryslân-Drenthe-Overijssel. Dit gebeurde in alle gevallen op basis van getroffen schapen. Het wolvenpaar is sinds het najaar van 2021 in deze regio aanwezig.

Er is daarnaast voor de eerste keer DNA vastgesteld van drie welpen van het paar. Het betreft twee mannelijke nakomelingen (GW3151m en GW3152m) en één vrouwelijke nakomeling (GW3153f). Het DNA van de welpen GW3151m en GW3152m is aangetroffen op gedode schapen. De vrouwelijke nakomeling van de roedel (GW3153f) is op 16 januari te Hoogersmilde fataal aangereden waarbij het DNA is vastgesteld aan de hand van het kadaver van deze wolf. De roedel is herhaaldelijk op wildcamera beelden waargenomen. Het leefgebied van de roedel wolven bestaat uit meerdere natuurgebieden en tussenliggend agrarisch gebied in het grensgebied van Fryslân en Drenthe tot net in Overijssel. In Overijssel is één keer het DNA gevonden van de mannelijke nakomeling GW3152m. Dit was nabij Kallenkote op een getroffen schaap.

Er heeft zich ook een wolvenpaar gevestigd in de regio Midden-Drenthe. Het gaat om wolvin GW3011f en wolf GW2864m. GW3011f is in het gebied vastgesteld op basis van DNA uit gevonden uitwerpselen. GW2864m werd de afgelopen periode negen keer vastgesteld aan de hand van DNA van getroffen schapen. Het DNA van de wolf GW2864m wordt al vanaf juni 2022 in deze regio regelmatig aangetroffen; het DNA van GW3011f vanaf september 2022. Wolvin GW3011f is afkomstig uit de Nordhornroedel, net over de grens in Duitsland. De roedel van herkomst van GW2864m is vooralsnog onbekend.

In de vorige voortgangsrapportage werd gemeld dat het DNA van wolvin GW3011f was vastgesteld samen met het DNA van wolf GW2864m. Toen werd echter aangenomen dat wolf GW2864m Nederland weer had verlaten omdat deze wolf in november 2022 in de regio Wettmar in Nedersaksen (Duitsland) was vastgesteld. Vanaf december 2022 is deze wolf echter weer meerdere malen aangetoond in Midden-Drenthe, wat er op duidt dat het een kortstondige uitstap was naar Duitsland. In de regio van Midden-Drenthe zijn de afgelopen maanden ook herhaaldelijk twee wolven op (wild)camerabeelden vastgelegd. Het mag aangenomen worden dat het deze twee wolven betreft.

De wolf die zich van juli tot en met oktober 2022 leek te vestigen in Noord-Twente (Overijssel) is afgelopen periode niet aangetroffen.

Gelderland en Veluwe

In Gelderland, met name op en rond de Veluwe, zijn in totaal 26 uitwerpselen, drie haarmonsters en twee weefselmonsters van wolven verzameld die genetisch op individu geanalyseerd konden worden. Daarnaast kon bij achttien casussen van gedode landbouwhuisdieren genetisch herleid worden welk individu betrokken was. Hieronder staan de aangetroffen individuen op de Veluwe beschreven. Noord-Veluwe De aanwezigheid van de ouders van de Noord-Veluwe roedel, GW998f en GW893m, is op basis van DNA uit drie uitwerpselen in het territorium opnieuw vastgesteld. Zij zijn sinds 2019 in dit territorium gevestigd. Het paar leeft met minimaal zes welpen uit 2022 en enkele jongen uit eerdere jaren in het territorium. Er zijn in de afgelopen periode elf wolven tegelijkertijd op de wildcamera vastgelegd. Dat is dus de minimale omvang van de roedel op dat moment. Het is mogelijk dat de roedel van de Noord-Veluwe uit meer wolven bestaat, maar naar de exacte omvang van de roedel is het gissen. In 2019 zijn er minimaal vier welpen geboren, in 2020 minimaal zes welpen, in 2021 minimaal vijf welpen en in 2022 minimaal zes welpen, zo blijkt uit wildcamerabeelden. In totaal zijn er dus minimaal 21 jongen geboren in deze roedel. Vier van deze nakomelingen zijn omgekomen (zoals hier en hier te lezen is) en vijf van deze jonge wolven hebben een eigen territorium gevonden buiten de Noord-Veluwe. Namelijk op de Noordwest-Veluwe (GW1428m), Midden-Veluwe (ten westen van de N304, GW2398m), Zuidoost-Veluwe (ten oosten van de N304, GW1889m) en in de regio van de Hoge Veluwe en omstreken (GW2087m). Eén nakomeling is aangetroffen in Rijnland-Palts in Duitsland (GW2667m). Dat betekent dat er van de 21 geboren welpen vijf wolven buiten de Noord-Veluwe zijn aangetroffen en vier zijn overleden. Naast deze negen jongen buiten het territorium zijn er de afgelopen periode negen welpen met het ouderpaar op wildcamerabeeld waargenomen. Het is onduidelijk of de overige drie jongen nog in het territorium aanwezig zijn.

Noordwest-Veluwe

Op de Noordwest-Veluwe (ten westen van de N310) hebben zich naar alle waarschijnlijkheid twee wolven gevestigd. In dit gebied zijn ook meermaals twee wolven samen op wildcamera vastgelegd. Het zou kunnen zijn dat het gaat om de wolvin GW2668f en wolf GW1428m. Dit is echter niet te bepalen op basis van beeldmateriaal omdat zichtwaarnemingen niet tot een individu te herleiden zijn. Wel is de afgelopen periode het DNA van dit wolvenpaar in deze regio aangetoond. De mannelijke wolf (GW1428m) is geboren op de Noord-Veluwe en wordt vanaf januari 2022 gezien op de Noordwest-Veluwe. De herkomstroedel van GW2668f is vooralsnog onbekend. Afgelopen periode werd wolf GW1428m tweemaal vastgesteld op de Noordwest-Veluwe. Eenmaal via een uitwerpsel en eenmaal via een getroffen schaap. Wolvin GW2668f werd eenmaal vastgesteld via een uitwerpsel.

Midden-Veluwe

Sinds vorig jaar zomer worden er wolvenwelpen op wildcamera waargenomen op de Midden-Veluwe. Afgelopen periode is aan de hand van genetisch onderzoek, eindelijk duidelijk geworden wie de vader is van deze welpen en de partner van wolvin GW960f. Het gaat om de wolf GW2398m. Wolvin GW960f is al sinds augustus 2018 op de Midden-Veluwe actief, maar heeft pas vorig voorjaar voor het eerst jongen gekregen. De twee wolven (GW960f en GW2398m) verschenen sinds vorig jaar samen op wildcamera’s en er werden dubbele sporen gevonden. Mogelijk heeft wolvin GW960f eerder een andere partner gehad. In de winter van 2021-2022 is namelijk onder verdachte omstandigheden een dode mannelijke wolf gevonden in het territorium van de Midden-Veluwe. Mogelijk was dit destijds de partner van GW960f. Rond de winterperiode van 2021-2022 werden namelijk geen dubbele sporen meer gevonden en werd er geen paar meer op de wildcamera’s vastgelegd. Na verloop van tijd verschenen er wel weer twee wolven op de wildcamera's, maar de mannelijke wolf was duidelijk donkerder gekleurd dan de eerdere wolf. Inmiddels is op basis van het DNA van twee nakomelingen van GW960f (GW3157m en GW3158m) bekend geworden wie de partner van GW960f is. Jongen krijgen namelijk de helft van het DNA van de moeder en de andere helft van de vader mee. Zodoende kon worden herleid dat wolf GW2398m de vader is. GW2398m is een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel uit het jaar 2019, 2020 of 2021, en werd op 18 september 2021 voor het eerst genetisch vastgesteld. Het ouderpaar en de twee welpen van de Midden-Veluwe roedel zijn samen vijftien keer genetisch vastgesteld op de Midden Veluwe, veertien keer op basis van een uitwerpsel en één keer op basis van een gedood edelhert. De roedel werd een enkele keer op de wildcamera gezien met minimaal vijf jongen.

Dode wolven

De afgelopen periode zijn twee wolven fataal aangereden en is duidelijk geworden welk individu er in februari 2022 in de omgeving van Ugchelen gevonden is. Elke dood gevonden wolf wordt veiliggesteld en naar het Dutch Wildlife Health Centre (DWHC) in Utrecht vervoerd. Daar wordt gezamenlijk met Wageningen Environmental Research (WENR), sectie op het kadaver uitgevoerd. Bij de sectie kijkt WENR naar dierecologische aspecten als leeftijd, geslacht, voortplantingsstatus, maaginhoud en identiteit en DWHC naar veterinaire zaken als ziekten en afwijkingen. Ugchelen Zoals in de tweede voortgangsrapportage van 2022 is gemeld, is eind februari 2022 nabij Ugchelen op de Veluwe het restant van een wolf gevonden. De omstandigheden waren dermate verdacht dat de politie de zaak in onderzoek heeft genomen. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) heeft destijds genetisch al vastgesteld dat het om een wolf ging. Recent is door WENR vastgesteld om welk individu het ging. Hiervoor is DNA van het skelet benut. Het blijkt te gaan om wolf GW3154m, een mannelijke nakomeling van de Noord-Veluwe roedel. Deze wolf is niet eerder met DNA vastgesteld. A2 te Beesd Op de A2 bij Beesd (provincie Gelderland) is dinsdag 11 januari een dode wolf (reu) gevonden. Uit onderzoek is gebleken dat het om de wolf GW2905m gaat. De wolf woog 27 kilo. Voorafgaand aan dit incident heeft de wolf één schaap verwond in de regio Amerongen, provincie Utrecht. Deze jong volwassen wolf is waarschijnlijk in 2021 op de Noord-Veluwe geboren en verkeerde in goede gezondheid. De wolf is twee keer eerder in 2022 via DNA in de provincie Gelderland aangetroffen. N371 bij Hoogersmilde Op de N371 bij Hoogersmilde in de provincie Drenthe is maandag 16 januari een wolf fataal aangereden. Nadat de politie en de provincie werden geinformeerd is de dode wolf overgedragen aan het DWHC en WENR voor onderzoek. Inmiddels is uit DNA-onderzoek gebleken dat het om een vrouwelijke nakomeling van de Zuidwest-Drenthe/Zuidoost-Fryslân roedel gaat. De wolvin heeft de code GW3153f gekregen en woog 26 kilo. Het merg wordt uit de restanten van de wolf gehaald die onder verdachte omstandigheden is gevonden bij Ugchelen. Aan de hand van dit merg is het individu van de wolf middels DNA-analyse achterhaald, foto: Marielle van Uitert.

Weerbarstige dieren

Dat wolven weerbarstige dieren zijn, is goed te volgen via de genetische analyse. In december 2021 vond een aanrijding plaats met een wolf op de A50 bij Woeste Hoeve (Gelderland). Het opmerkelijke daarbij is dat de wolf deze aanrijding heeft overleefd. De bestuurder trof een pluk haar op de bumper die daarna geanalyseerd is op DNA. Daaruit kon worden achterhaald dat het om wolf GW2398m ging. Deze wolf is vervolgens in 2022 en 2023 meerdere keren vastgesteld en heeft in 2022 voor nakomelingen op de Midden-Veluwe gezorgd.

Zuidoost-Veluwe

Op de Zuidoost-Veluwe zijn twee wolven aanwezig. Het gaat om de mannelijke wolf GW1889m en wolvin GW2363f die hier sinds 2022 worden waargenomen. De geboorteroedel van de wolvin is Barnstorf (Nedersaksen). Wolf GW1889m is een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel. Het DNA van deze wolf werd in deze regio afgelopen periode driemaal vastgesteld aan de hand van uitwerpselen.

Hoge Veluwe e.o.

In januari 2023 zijn in het aangrenzend gebied van de Hoge Veluwe wolvenharen gevonden. Op basis van DNA-analyse is gebleken dat deze haren afkomstig zijn van wolf GW2087m. GW2087m is een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel (geboren in 2019 of 2020) en wordt sinds begin 2022 in het zuiden van de Veluwe via DNA aangetoond. Gezien de locatie van de aangetroffen haren, is het waarschijnlijk dat het om de vader van de roedel op de Zuid-Veluwe gaat, waaronder de Hoge Veluwe. Op de Hoge Veluwe vindt geen gecoördineerde veldmonitoring plaats; wel worden door het Wolvenmeldpunt waarnemingen gevalideerd die het publiek instuurt. De wolvin en de vijf welpen in dit territorium zijn nog niet genetisch vastgesteld.

Zuidwest-Veluwe

In de regio Zuidwest-Veluwe zijn twee wolven op wildcamera’s gezien. Mogelijk is één van de wolven het vrouwelijke individu GW3012f. Zij is sinds oktober 2022 meerdere keren in deze regio vastgesteld. De andere wolf van dit wolvenpaar is nog niet genetisch vastgesteld. De aanwezigheid van GW3012f is de afgelopen periode twee keer in dit gebied aangetoond. Eind oktober en begin november 2022 zijn nabij Heelsum tweemaal schapen gedood. Het afgenomen DNA wees uit dat het om wolvin GW3012f ging. De herkomstroedel van deze wolf is Görde (Niedersaksen in Duitsland). Begin december zijn twee moeflons gedood op het Wekeromse Zand. Alhoewel het DNA-materiaal was gecontamineerd (vermengd) met onder andere het DNA van vossen, lijkt het ook bij deze twee gevallen te gaan om wolvin GW3012f. Uit de wildcamera beelden blijkt dat het wolvenpaar zowel ten noorden als ten zuiden van de A12 actief is.

Noord-Brabant & Limburg

De gevestigde wolf GW1625m is nog steeds aanwezig in zijn territorium de Groote Heide. De wolf is hier sinds het voorjaar van 2020 aanwezig. In de afgelopen periode is zijn DNA in dertien gevallen vastgesteld in Noord-Brabant en Limburg. Eenmaal ging het om een getroffen damhert, de andere keren om schapen. Vooralsnog lijkt deze wolf geen partner te hebben.

Monitoring zwervende wolven

In de periode van 1 november 2022 tot en met 15 februari 2023 zijn er verspreid over Nederland en buiten de bekende wolvenleefgebieden, zeven wolvenindividuen via DNA-analyse vastgesteld. Deze wolven zijn nog niet langer dan zes maanden in één regio aanwezig en/of hebben nog geen paar met een andere wolf gevormd (wat ook kan duiden op vestiging). Het gaat om de individuen GW2435m, GW2540f, GW2667m, GW2807m, GW2905m (inmiddels omgekomen bij een verkeersaanrijding), GW3149m en GW3150m. De locaties waar deze wolven vastgesteld zijn, zijn op de kaart aangegeven (met icoon van de grijs gekleurde wolven).

Opmerkelijke (zwerf)tocht van GW2667m

Een opmerkelijke waarneming van een zwervende wolf het afgelopen kwartaal betrof die van GW2667m. Wolf GW2667m werd op 8 november 2022 aangereden op de N795. Er werden haren van de autobumper veiliggesteld door medewerkers van Stichting Wildaanrijding Nederland (SWN). DNA-analyse liet zien dat het om dit individu ging, een mannelijke nakomeling van de Noord-Veluwe roedel. Een ruime maand later werd er in de regio van Arnhem een uitwerpsel bemonsterd, dat ook van dit individu afkomstig was. Hieruit bleek dat het dier de aanrijding had overleefd. Vervolgens werden buiten de Veluwe, op 17 december te Haalderen (zuidelijk deel van provincie Gelderland) en 27 december te Wellerooi (provincie Limburg), schapen gedood door GW2667m. De wolf was dus verder zuidelijk getrokken. Weer een maand later meldden de Duitse collega onderzoekers dat deze wolf, op 26 januari 2023 genetisch is vastgesteld nabij Fleckertshöhe in Rijnland-Palts (Duitsland). Kortom: deze op de Veluwe geboren wolf heeft de aanrijding overleefd en lijkt op zoek naar een eigen territorium.