Monitoring in de provincies

Steeds vaker zijn wilde hoefdieren een prooi voor wolven. Dit edelhert werd gevonden op de Veluwe, foto: Hugh Jansman

In Nederland kennen we zowel gevestigde als zwervende wolven. Op deze pagina geven we eerste een overzicht van de activiteit van gevestigde wolven, daarna van zwervende wolven die ons land aandoen.

Monitoring gevestigde wolven

Lees welke wolven waar in Nederland gevestigd zijn en wat de afgelopen periode hun activiteiten zijn geweest.

Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Fryslân

Het wolvenpaar in de regio Zuidwest-Drenthe en Zuidoost-Fryslân (GW2397m en GW2090f) is net als in de vorige periode weer vastgesteld. Het paar verscheen meerdere keren samen op de wildcamera. Bij een paar verschillende schademeldingen werd bij enkele dode schapen van beide wolven een DNA-profiel vastgesteld. Dit duidt erop dat er nog steeds samen gegeten wordt en dat het paar in de afgelopen periode nog steeds een territorium deelt. In het gebied waar de meeste activiteiten waargenomen zijn, vindt sinds dit voorjaar onderzoek naar sporen plaats om de randen van het leefgebied te bepalen. Dit is conform het Monitoringsplan de gebruikelijke werkwijze om van de (in dit geval relatief nieuw) gevestigde wolven zicht te krijgen op hoe zij hun territorium gebruiken en of er welpen zijn geboren. Van het reeds bekende kerngebied is geen DNA meer verzameld voor analyse om verstoring zo veel mogelijk te beperken. Wel komen uit dit gebied regelmatig camerabeelden van één of beide wolven.

Veluwe

In de afgelopen periode is minder intensief naar sporen van wolven gezocht in de bekende territoria op de Noord- en Midden-Veluwe om verstoring in het voorjaar/paarperiode zoveel mogelijk te beperken. De gevestigde dieren, GW998f, GW893m (Noord-Veluwe) en GW960f (Midden-Veluwe), zijn dan ook niet genetisch vastgesteld. In de regio’s waar deze wolven gevestigd zijn, zijn wel veel andere sporen van de wolven waargenomen. Zo is verspreid over het territorium van de Noord-Veluwe activiteit van meerdere wolven bekend via camerabeelden. Het hoogste aantal wolven op camerabeeld in de afgelopen periode is vijf individuen. Dit kan het ouderpaar zijn en/of de nakomelingen van afgelopen jaren. Op de Noord-Veluwe zijn afgelopen periode weer twee, nog niet eerder geïdentificeerde, nakomelingen van de roedel vastgesteld op basis van DNA van keutels (GW2666f en GW2667m). Het is niet bekend in welk jaar deze geboren zijn. Op de Veluwe loopt een wolf waarbij de reflectie in één oog mist. Het dier is daardoor goed herkenbaar. Dit dier is in een eerdere periode waargenomen in het noorden van de Noord-Veluwe en is afgelopen periode op camera waargenomen op de Midden-Veluwe.

Een wolvenpaar in Nederland, links het vrouwtje dat wat slanker en kleiner is, foto: Henri Zomer

Wolvenparen Midden-Veluwe Op de Midden-Veluwe is op basis van verschillende camerabeelden de aanwezigheid van een territoriaal wolvenpaar waargenomen. Het vermoeden dat de wolven een paar vormen, is gebaseerd op het verschil in lichaamsgrootte van de wolven, wat goed te zien is als ze samen voor de camera’s lopen. De verwachting is dat het zeer waarschijnlijk om de wolvin GW960f gaat die sinds 2019 in dit gebied aanwezig is. Haar partner is mogelijk een nakomeling van de Noord-Veluwe roedel: GW1428m (geboren in 2019). In dit gebied worden ook regelmatig groepjes van meer dan twee wolven op camera waargenomen. Dit zijn dieren die mogelijk behoren tot de Noord-Veluwe roedel. De exacte grenzen tussen de territoria van de Noord-Veluwe en Midden-Veluwe zijn momenteel niet bekend. Paar op de Zuidoost-Veluwe Naast de Noord- en Midden-Veluwe is er ook op de Zuidoost-Veluwe zeer waarschijnlijk een wolvenpaar aanwezig. Dit op basis van camerabeelden. Aan de hand van camerabeelden kunnen de betreffende individuen echter niet achterhaald worden. Mogelijk gaat het om de individuen GW1889m en GW2363f die de afgelopen periode op de Zuidoost-Veluwe zijn aangetoond via DNA-materiaal in uitwerpselen. De wolf GW1889m (een nakomeling van het Noord-Veluwe roedel en geboren in 2019 of 2020) en de wolvin GW2363f zijn beiden al voor een langere periode constant in het zuiden van de Veluwe aanwezig. Hun DNA is begin januari 2022 voor het eerst op de Zuidoost-Veluwe aangetoond. Naast dit vermoedelijke paar is nog een andere mannelijke wolf via DNA van een gedood edelhert aangetoond op de Zuidoost-Veluwe. Het gaat om een nakomeling van het Noord-Veluwe roedel (geboren in 2019, 2020 of 2021) en betreft GW2398m. GW2398m is sinds september 2021 op verschillende locaties op de Veluwe via DNA aangetoond, zowel in het uiterste noorden van de Veluwe als nu in het zuidoostelijke deel. Deze wolf heeft een aanrijding met een auto in december 2021 overleefd en heeft, zoals uit de meest recente waarnemingen van deze wolf blijkt, er geen levensbedreigende schade aan over gehouden. Op Park De Hoge Veluwe vindt geen monitoring vanuit het Wolvenmeldpunt plaats, maar is er mogelijk ook activiteit van een wolf. Er is in de afgelopen periode meermaals een wolf waargenomen op bijvoorbeeld camerabeelden van bezoekers. Er is vanuit de landelijk georganiseerde monitoring geen DNA verzameld en daardoor geen individubepaling beschikbaar. Op de Zuidwest-Veluwe zijn de afgelopen periode enkele waarnemingen van steeds één wolf op camerabeelden te zien. Er is geen DNA verzameld waardoor geen individubepaling beschikbaar is.

'Het dode edelhert had een hoefafwijking, waardoor het waarschijnlijk minder soepel liep en daardoor een makkelijke prooi voor wolven was.'

Ten prooi gevallen edelhert

Steeds vaker worden in Nederland wilde hoefdieren gevonden die ten prooi zijn gevallen aan de wolf. Anders dan bij grote katachtigen als tijger en leeuw, gaan wolven in hun leefgebied bij voorkeur op zoek naar gemakkelijk te bemachtigen en ongevaarlijke prooien. In die zin zijn wolven opportunistisch en risicomijdend. Wolven proberen vaak een prooi uit te putten door het over lange afstand te laten rennen. Daarnaast vallen dieren die onervaren, oud of ziek zijn of die niet hun natuurlijke vluchtgedrag vertonen eerder ten prooi aan wolven dan gezonde, volwassen dieren. Wolven selecteren hun prooi op afwijkingen om het risico voor zichzelf te verkleinen. Zo benaderen wolven een groep herten en proberen die in beweging te brengen. Terwijl de herten rondrennen ‘screenen’ de wolven of ze een individu zien dat afwijkt en wat dus eventueel zonder al te veel risico gepakt kan worden. Ook op de Veluwe is dit inmiddels gezien. De roedel van de Noord-Veluwe bestaat uit meerdere individuen die als groep jagen. Eind van de winter werd een gedood edelhert gevonden met een groot gewei. Dergelijke herten zijn, wanneer ze fit zijn, over het algemeen goed in staat om wolven van zich af te schudden. Uit DNA bleek dat er meerdere wolven van de roedel van de Noord-Veluwe van het hert gegeten hebben. Bij het veldonderzoek aan het dode hert bleek ook waarom het door de wolven is gedood. Het dier had een hoefafwijking. Daar zal het dier zelf misschien niet veel last van hebben gehad, maar het zal de wolven wel zijn opgevallen omdat het ongetwijfeld minder soepel kon lopen. Doordat wolven juist de afwijkende dieren bejagen houden ze de prooipopulatie vitaal.

Noord-Brabant en Limburg

In de vorige tussenrapportage werd gemeld dat de gevestigde mannelijke wolf van Alpiene origine, GW1625m, naar Duitsland was vertrokken. Eind april is het dier echter opnieuw in Nederland vastgesteld. In Limburg is aan de hand van DNA analyse van gebeten schapen de aanwezigheid van deze wolf vastgesteld. Bij zijn bewegingen door Duitsland is het dier gevolgd aan de hand van DNA-sporen. Vanuit het internationale CEwolf consortium kon dan ook aangegeven worden dat het dier begin 2022 meerdere keren in Noordrijn-Westfalen en in Rijnland-Palts is geweest. Hoewel het niet vaak voorkomt, is het niet uitzonderlijk dat een individu het territorium verlaat en het is ook niet uitzonderlijk dat het dier er na verloop van tijd weer terugkeert. Individu gerichte monitoring (middels DNA-analyses) maakt dergelijk rondtrekkend gedrag inzichtelijk. Wat de reden was voor deze wolf om te vertrekken en weer terug te keren naar Nederland is onduidelijk. Mogelijk was deze wolf op zoek naar een partner.

Monitoring zwervende wolven

Hieronder wordt toegelicht welke zwervende wolven in Nederland zijn aangetroffen. De afgelopen perioden zijn er elf, deels voor Nederland nieuwe, individuen via DNA-analyse aangetoond die nog niet (voor tenminste zes maanden) aanwezig zijn in één bepaald leefgebied in Nederland. Het zijn zwervende wolven en zijn weergegeven in de Tabel gevestigde en zwervende wolven. Eén van de elf individuen betrof de op de A2 aangereden wolf (zie toelichting onder ‘Overig wolvennieuws’). De andere tien individuen zijn hieronder beschreven. Het is niet bekend of deze wolven voor een langere periode in Nederland blijven (en in welk gebied) of dat zij weer Nederland uittrekken of uitgetrokken zijn.

Opname van begin mei waarin twee wolven op de Veluwe achter een groep edelherten aanjagen, video: Wim van Essen.

GW1924m Een jonge wolf van de Vlaamse roedel (geboren in 2020) werd eind februari vastgesteld in Zuidoost-Gelderland. Tijdens zijn doortocht is deze wolf eind februari door de bebouwde kom van Heumen gelopen en heeft daar een keutel achtergelaten, waarop DNA-onderzoek is gedaan. Begin maart werd deze wolf opnieuw vastgesteld op basis DNA-afname bij een gebeten schaap verder in (noord)oostelijke richting. De aanwezigheid van deze wolf, is door het CEwolf consortium en het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) ook verschillende keren buiten Nederland vastgesteld het afgelopen jaar. INBO geeft aan dat het dier in de periode januari-februari 2022 al een uitstap heeft gemaakt richting de Eifel (Duitsland) en Hoge venen (België), om vervolgens eind februari weer in het ouderlijk territorium in België terug te keren. Eind februari en begin maart is het dier in Nederland vastgesteld, in de regio van Dieren (Gelderland). Vervolgens wordt het dier tussen 8 en 11 maart weer vastgesteld in Duitsland, ten noordoosten van de Dollard. Medio maart is het dier zuidelijker vastgesteld, in de regio Osnabrück. Kortom dit dier laat goed zien hoe mobiel jonge wolven zijn en welke afstanden ze daarbij afleggen. Daarnaast blijkt de meerwaarde van individugerichte monitoring en internationale samenwerking om dit in beeld te krijgen. GW1954m In West-Brabant was lange tijd een wolf aanwezig die zowel in Nederland als België actief was in een grensoverschrijdend leefgebied (GW1954m). Het betreft een jonge wolf van het Vlaamse roedel (geboren in 2020). Deze wolf is in medio december 2021 voor het eerst in Nederland aangetoond en tot nu toe voor het laatst op 18 maart 2022 in Zeeland via DNA bij een schadegeval. In de daaropvolgende periode is dit individu niet meer waargenomen. GW2541m Medio april werd in totaal zes keer respectievelijk in Noord-Overijssel, Zuid-Drenthe en Zuid-Fryslân bij gebeten landbouwhuisdieren het DNA aangetroffen van wolf GW2541m. Ook in de Noordoostpolder (Flevoland) is in deze periode wolvenschade aan landbouwhuisdier(en) gemeld; het individu kon echter niet achterhaald worden. Mogelijk dat het – gezien de periode – ook GW2541 betreft. In dezelfde periode werden ook elders in de Noordoostpolder zichtwaarnemingen van een wolf gedaan, waarschijnlijk gaat het om hetzelfde individu. Deze wolf is eerder in Nedersaksen (Duitsland) waargenomen. Het is onbekend wat het ouderlijk roedel is. GW2664m In maart trok GW2664m in noordelijke richting via Overijssel, Drenthe en Fryslân door ons land. Het dier werd in totaal vier keer vastgesteld op basis van DNA bij gebeten schapen. De wolf is een nakomeling van de Barnstorfroedel in Nedersaksen (Duitsland). Het geboortejaar is onbekend. In april is dit dier niet meer in Nederland vastgesteld. GW2665m In april trok GW2665m vanuit Fryslân in oostelijke richting door Drenthe. Het dier werd vijf keer vastgesteld op basis van DNA bij gedode schapen. Begin april is de wolf vastgesteld nabij het reeds gevestigde wolvenpaar in Zuidwest-Drenthe/Zuidoost-Fryslân (GW2397m en GW2090f). Vervolgens trok de wolf in oostelijke richting verder door Drenthe. In Midden-Drenthe is het opmerkelijk dat het DNA van deze wolf samen met het DNA van een andere – onbekende – wolf is aangetroffen op eenzelfde gedood schaap. Deze wolf is een nakomeling van de Barnstorfroedel in Nedersaksen (Duitsland). Het geboortejaar is onbekend. GW2668f Medio maart werd nabij Doornspijk, ten noorden van de Veluwe (Gelderland) bij een gebeten schaap één keer het DNA vastgesteld van de wolvin GW2668f. Het is onbekend wat het ouderlijk roedel is. De aanwezigheid van deze wolf is daarna niet opnieuw in Nederland vastgesteld. GW2669f Begin april werden in Noordwest-Gelderland schapen gebeten. Daarnaast werd een paar dagen later een dode ree gevonden in het zuidoosten van Noord-Holland. DNA-analyse wees uit dat het om de wolvin GW2669f ging. Gezien de regio en het tijdstip kan het mogelijk om de wolf gaan die ook in Amersfoort en Maartensdijk (Utrecht) is waargenomen.

GW2540f Eind april werd in Overijssel en Gelderland bij gebeten schapen twee keer het DNA van wolf GW2540f vastgesteld. Deze wolvin is afkomstig uit een roedel in Nedersaksen en is in Duitsland in november 2021 voor het eerst vastgesteld op basis van DNA via een keutel. Opmerkelijk is dat de vader van de wolf afkomstig is van de zuidelijk gelegen (Frans-Italiaanse) Alpiene populatie en de moeder van de Centraal Europese populatie (Duitsland). Dit is vrij zeldzaam; een vermenging van twee deelpopulaties wordt pas recent in Duitsland af en toe waargenomen. GW2603m Begin april werd in Zuidoost-Groningen bij een gebeten schaap het DNA van GW2603mvastgesteld. Deze wolf is één keer in afgelopen periode via DNA aangetoond in Nederland. Vervolgens is de wolf doorgetrokken naar Duitsland, aangezien uit informatie van het CEwolf consortium blijkt dat deze wolf omgekomen is bij een aanrijding op 17 april in Nedersaksen (Duitsland). GW2670f Eind april werden verspreid over enkele dagen in Noord-Drenthe en Midden-Groningen op drie locaties schapen gebeten. DNA toonde aan dat het om de wolvin GW2670f ging. Het is onbekend wat het ouderlijk roedel is.

Drie wolven op de Veluwe door Alex & Annette Hagenbeek